Tahmini Okuma Süresi: 4 dakika

Doğalgaz, ana iletim hatlarında genellikle 40–70 bar basınçla taşınır. Ancak şehir şebekeleri ve sanayi tesisleri bu gazı çok daha düşük basınçlarda (1–20 bar) kullanabilir. İşte bu noktada basınç düşürme istasyonları (BDİ) devreye girer. BDİ’lerin en kritik bileşenlerinden biri ise kullanılan vanalardır. Bu vanalar, sadece basıncı düzenlemekle kalmaz, aynı zamanda güvenliği ve sürekliliği de garanti eder.

BASINÇ DÜŞÜRME İSTASYONLARINDA KULLANILAN TEMEL VANA TÜRLERİ

Regülasyon Vanaları (Pressure Reducing Valves)

Görev: Yüksek basınçlı gazı, sabit ve güvenli bir çıkış basıncına düşürmek.
Özellikler:
- Basıncı hassas şekilde kontrol eder.
- Kavitasyon ve gürültüyü önleyici tasarımlar kullanılabilir.
- Otomatik kontrol sistemleriyle uyumludur.
Standartlar: EN 334, ISO 23555.

By-Pass Vanaları

Ana regülatörün arızalanması veya bakım yapılması durumunda devreye girer.
Örnek: Kritik bölgelerde çift regülatör + by-pass sistemi güvenlik için tercih edilir.

Blowdown / Drain Vanaları

Hattın boşaltılması veya basınçsız hale getirilmesi için kullanılır.
Avantajı: Bakım güvenliğini sağlar.

Emniyet Vanaları (Relief Valves)

Beklenmedik basınç yükselmelerinde açılarak hattı korur.
Çalışma prensibi: Önceden ayarlanan basınç seviyesinde devreye girer.

Kontrol Vanaları (Control Valves)

SCADA ve PLC sistemleriyle entegre çalışır.
İstasyondaki debi, basınç ve sıcaklık parametrelerini sürekli düzenler.
Özellikle yüksek tüketimli sanayi çıkış noktalarında kritik öneme sahiptir.

VANA SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

Debi Aralığı ve Kapasite

Minimum ve maksimum tüketim senaryolarına uygun vana seçilmelidir.
Örnek: 5.000 Sm³/h kapasiteli bir şehir istasyonu için regülasyon vanası, 2.000–7.000 Sm³/h aralığında güvenli çalışabilmelidir.

Basınç Düşümü Hesabı (ΔP)

Vana seçiminde en önemli kriterlerden biri basınç düşümüdür.
ΔP = Pin − Pout

Pin: Giriş basıncı (bar)
Pout: Çıkış basıncı (bar)

Mühendislik Notu: Çıkış basıncı, hattın ihtiyacına uygun sabit değerde olmalı; ani dalgalanmalar kavitasyon ve gürültüye yol açabilir.

Regülasyon Karakteristikleri

Linear (Doğrusal): Akış, vana açıklığı ile orantılı artar.
Equal Percentage: Küçük açıklıklarda düşük debi artışı, yüksek açıklıklarda hızla artış sağlar.
Quick Opening: Hızlı açma-kapama gereken acil hatlarda kullanılır.

Kavitasyon ve Gürültü Önleme

Yüksek basınç düşümlerinde vana içerisinde kavitasyon oluşabilir.
Çözüm: Çok kademeli basınç düşürücü vanalar veya susturucu sistemler.

Aktüatör Seçimi

Pnömatik Aktüatör: Hızlı ve güvenilir, istasyonlarda en çok tercih edilen.
Elektrik Aktüatör: SCADA uyumu yüksek ama tepki süresi yavaş.
Hidrolik Aktüatör: Çok büyük çaplı vanalarda.

EMNİYET VE STANDARTLAR

EN 334: Gaz regülasyon vanaları
ISO 23555: Endüstriyel gaz regülatörleri
PED (Pressure Equipment Directive): Avrupa Basınçlı Ekipman Yönetmeliği
ASME: Basınç sınıfları ve test kriterleri

ÖRNEK UYGULAMALAR

İstanbul Şehir Giriş İstasyonları: Yüksek kapasiteli regülasyon vanaları ile gaz 70 bar’dan 19 bar’a düşürülmektedir.
Almanya – Ruhr Bölgesi: Çift regülasyon + by-pass sistemi ile %100 yedekli güvenlik sağlanmaktadır.
Japonya: Gürültü hassasiyeti yüksek bölgelerde çok kademeli regülasyon vanaları kullanılmaktadır.

SONUÇ

Basınç düşürme istasyonlarında kullanılan vanalar, doğalgazın güvenli, kesintisiz ve verimli dağıtımı için kritik öneme sahiptir. Doğru vana seçimi; debiyi, basınç düşümünü, kavitasyon riskini ve otomasyon ihtiyacını dikkate alarak yapılmalıdır. Modern sistemlerde SCADA entegrasyonu ve çok kademeli kontrol teknikleri, güvenliği ve verimliliği artırmaktadır.